فهم متن در افق تاریخى آن

 دلایل لزوم فهم متن با توجه به افق تاریخى عصر نزول و دیدگاه ابوزید در این زمینه مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. نظرگاه‌هاى گوناگونى در بهره‌گیرى از هرمنوتیک وجود دارد. برخى استفاده از هرمنوتیک را نمى‌پذیرند. شمارى مانند ابوزید تنها راه صحیح فهم متن را بهره جستن از هرمنوتیک مى‌دانند و بعضى چون حسن حنفى تکیه بر منطقه عقل خالص و تحلیل تجربه‌هاى مشترک انسانى را پیشنهاد مى‌دهد و تقلید همه جانبه از هرمنوتیک و تعصب کورکورانه بر میراث گذشته را نمى‌پذیرد. پیش‌فرض مهم فهم قرآن، آسمانى بودن آن است. آسمانى بودن قرآن معانى چندى در خود دارد: قرآن مولود فرهنگ عصر نزول نیست، مطالب و معارف نادرست در آن وجود ندارد، معارف قرآن فراتر از درک مردم عصر نزول است و آیات قرآن فهم‌پذیر است. آنان که فهم متن در افق تاریخى آن را ضرورى مى‌دانند، دلایلى عرضه مى‌دارند: 1. تحول معنایى زبان، 2. تأثیر شگرف اسباب نزول در فهم بهینه آیات، 3. تأثیر فرهنگ بر زبان به عنوان یکى از عناصر مهم فرهنگ، 4. ناظر بودن آیات به فرهنگ زمان نزول آیات، 5. متأثر شدن قرآن از فرهنگ جاهلى و 6. لزوم جداسازى احکام مطلق از فرمانهاى حکومتى.  در نگاه ابوزید قراءت متن در افق تاریخى آن به معناى دریافت تفاسیر معاصران متن نیست چنان که قراءت متن در افق تاریخى تنها نظر داشتن به اسباب نزول، نسخ و حقایق تاریخى عصر نزول نمى‌باشد. ابوزید از زبان‌شناسى و هرمنوتیک بهره مى‌برد. او در زبان‌شناسى وامدار سوسور است و در هرمنوتیک معتقد به هرمنوتیک گادامر. فهم نظرگاه ابوزید وابسته به پیش‌فرض‌هاى او است. مهم‌ترین پیش‌فرض ابوزید آن است که متن قرآن فرآورده‌اى فرهنگى است. پس قرآن پیش از نزول وجود نداشته است. در نتیجه‌گیرى از معنى و دلالت سه سطح افق تاریخى متن، افق تاریخى مفسّر و مغزاى متن باید شناخته شود. ابوزید از سه جریان عمده در رابطه با قرآن سخن مى‌گوید و هر سه جریان گسست از متن قرآن، جریان تقلید، جریان التقاطى را نقد مى‌کند و در نتیجه‌گیرى خواستار تغییر شرایط علمى مى‌شود. پیامدهاى دیدگاه ابوزید عبارتند از: تحلیل وحى، اعتقاد به انسانى شدن قرآن پس از نزول بر قلب پیامبر، نسبى خواندن فهم پیامبر از قرآن، تعدد قراءات قرآن، انکار وجود ازلى قرآن، سلب حق تشریع از پیامبر، اعتقاد به اینکه رابطه انسان با خدا آزادى است نه بندگى، انکار وجود جن و اینکه قرآن براى سازش با فرهنگ زمانه، نزول وجود جن را پذیرفته است، به پرسش گرفتن اجراء حدود و احکام اسلامى مانند جزیه. به باور نویسنده هر یک از پیامدهاى نظریه ابوزید درخور نقد و بررسى است و نادرستى آن قابل اثبات است.